Van de oorspronkelijke topografische kaart van de kasselrij van het Brugse Vrije, die Pourbus in 1571 afwerkte, bleef slechts een vierde van de totale oppervlakte gespaard. Het bewaarde fragment stelt het noordoostelijk gedeelte van het Brugse Vrije voor, van Brugge tot Zeeland. De identificatie gebeurde aan de hand van de getrouwe kopie (0000.GRO0438.I) die Pieter Claeissens reeds in 1596-1597 maakte van de gehavende kaart. De kopie toont ons het gehele gebied tussen IJzer en Westerschelde. Zoals het bijschrift - gedeeltelijk overgenomen van de oorspronkelijke kaart - vermeldt, zijn in afzonderlijke kleuren de verscheidene steden, dorpen, gehuchten, herbergen, kanalen, waterdijken,… voorgesteld. De kaart was de grootste (23,58 m²) en één van de nauwkeurigste uit die tijd. Door de aanwezigheid van de wapens van de vijfendertig ambachten en van elke gemeente of heerlijkheid is ze ook op heraldisch gebied interessant. Dit fragment omvat niet alleen het dichtst bewoonde en meest ingewikkeld verkavelde gebied van het Brugse Vrije. Bovendien is het nauwkeurigste cartografische document van de laat-middeleeuwse toestand van de Zwinstreek.

TOPSTUK

10 jaar lang, van 1561 – 1571, werkte Pourbus aan de kaart van de Brugse Vrije. Dankzij archiefdocumenten is er relatief veel geweten over de monumentale opdracht en hoeveel hij ervoor betaald kreeg, maar Pourbus’ werkmethode is moeilijker te reconstrueren. Vanwege de grootte van de kaart maakte hij waarschijnlijk vele kleinere voorbereidende kaarten, soms door bestaande kaarten te kopiëren, soms gebaseerd op eigen metingen. Het is bekend dat Pourbus herhaaldelijk een aantal aaneengesloten dagen erop uittrok om veldwerk te doen. Waarschijnlijk beklom hij torens, zoals de Belfort, om schetsen te maken van de omgeving die hij later in zijn atelier uitwerkte. Hij gebruikte daarnaast ook orthogonale projectie en driehoeksmetingen. De laatste methode was toentertijd recent gepubliceerd (1545) door de wiskundige Gemma Frisius. Bij een driehoeksmeting worden wiskundige berekeningen en hulpmiddelen zoals een kwadrant gebruikt om de afstand naar bepaalde herkenbare punten (zoals torens) te meten. Een methode die Pourbus dus duidelijk beheerste. Tijdgenoot en schrijver Karel van Mander beschrijft Pourbus in 1604 dan ook terecht als begaafd ‘cosmographus oft landmeter’ in zijn Schilder-boeck.